SQLda Relationships: One-to-One, One-to-Many, Many-to-Many haqida

Relationships in SQL - One-to-One, One-to-Many, Many-to-Many

1. Birga-bir munosabat (One-to-One)

Birga-bir munosabatda, A jadvaldagi har bir qator B jadvaldagi faqat bitta qatorga bog'lanadi, va aksincha. Bu ma'lumotlarni bo‘lish va yaxshi tashkil qilish uchun ishlatiladi.

Misol: Talabalar va profillar

Bizda ikkita jadval mavjud: students va student_profiles. Har bir talabaning faqat bitta profili bor va har bir profil faqat bitta talabaga tegishli.

-- Talabalar jadvallari
CREATE TABLE students (
    id SERIAL PRIMARY KEY,
    name VARCHAR(100) NOT NULL
);

-- Talaba profillari
CREATE TABLE student_profiles (
    id SERIAL PRIMARY KEY,
    student_id INT UNIQUE REFERENCES students(id) ON DELETE CASCADE,
    bio TEXT
);

• students jadvali talabaning umumiy ma'lumotlarini saqlaydi.
• student_profiles jadvali esa talaba haqidagi qo‘shimcha ma’lumotlarni saqlaydi.

Ma'lumot qo‘shish va query:

-- Ma'lumot qo‘shish
INSERT INTO students (name) VALUES ('John'), ('Alice');
INSERT INTO student_profiles (student_id, bio) VALUES
(1, 'Johnning biografiyasi'),
(2, 'Alicening biografiyasi');

-- Ma'lumotni ko'rish
SELECT s.name, sp.bio
FROM students s
JOIN student_profiles sp ON s.id = sp.student_id;

2. Birga-ko‘p munosabat (One-to-Many)

• Birga-ko‘p munosabatda, A jadvaldagi bir qator B jadvaldagi bir nechta qatorga bog‘lanishi mumkin. Bu odatda ierarxik ma’lumotlar uchun ishlatiladi.

Misol: Mijozlar va buyurtmalar

Bizda ikkita jadval mavjud: customers va orders. Har bir mijoz bir nechta buyurtma berishi mumkin, lekin har bir buyurtma faqat bitta mijozga tegishli.

-- Mijozlar jadvali
CREATE TABLE customers (
    id SERIAL PRIMARY KEY,
    name VARCHAR(100) NOT NULL
);

-- Buyurtmalar jadvali
CREATE TABLE orders (
    id SERIAL PRIMARY KEY,
    customer_id INT REFERENCES customers(id) ON DELETE CASCADE,
    order_date DATE NOT NULL
);

• customers jadvali mijozning umumiy ma'lumotlarini saqlaydi.
• orders jadvali har bir buyurtmani saqlaydi va customer_id orqali bog‘lanadi.

Ma'lumot qo‘shish va query:

-- Ma'lumot qo‘shish
INSERT INTO customers (name) VALUES ('John'), ('Alice');
INSERT INTO orders (customer_id, order_date) VALUES
(1, '2025-01-10'),
(1, '2025-01-11'),
(2, '2025-01-12');

-- Ma'lumotni ko‘rish
SELECT c.name AS customer, o.order_date
FROM customers c
JOIN orders o ON c.id = o.customer_id;

3. Ko‘pga-ko‘p munosabat (Many-to-Many)

• Ko‘pga-ko‘p munosabatda, A jadvaldagi qatorlar B jadvaldagi bir nechta qatorlar bilan bog‘lanishi mumkin va aksincha. Bunday munosabat uchun o‘rta jadval (junction table) ishlatiladi.

Misol: Talabalar va kurslar

Bizda ikkita jadval mavjud: students va courses. Talaba bir nechta kursda qatnashishi mumkin, va bir kursda bir nechta talaba bo‘lishi mumkin.

-- Talabalar jadvali
CREATE TABLE students (
    id SERIAL PRIMARY KEY,
    name VARCHAR(100) NOT NULL
);

-- Kurslar jadvali
CREATE TABLE courses (
    id SERIAL PRIMARY KEY,
    title VARCHAR(100) NOT NULL
);

-- O‘rta jadval (student_courses)
CREATE TABLE student_courses (
    student_id INT REFERENCES students(id) ON DELETE CASCADE,
    course_id INT REFERENCES courses(id) ON DELETE CASCADE,
    PRIMARY KEY (student_id, course_id)
);

• students talaba haqidagi ma'lumotlarni saqlaydi.
• courses kurslar haqidagi ma'lumotlarni saqlaydi.
• student_courses jadvali talabalar va kurslar o'rtasidagi bog'lanishni saqlaydi.

Ma'lumot qo‘shish va query:

-- Ma'lumot qo‘shish
INSERT INTO students (name) VALUES ('John'), ('Alice');
INSERT INTO courses (title) VALUES ('Matematika'), ('Fizika');
INSERT INTO student_courses (student_id, course_id) VALUES
(1, 1), (1, 2), (2, 2);

-- Ma'lumotni ko‘rish
SELECT s.name AS student, c.title AS course
FROM students s
JOIN student_courses sc ON s.id = sc.student_id
JOIN courses c ON c.id = sc.course_id;

Misol

• Birga-bir A jadvalidagi har bir qator faqat B jadvalidagi bitta qatorga bog‘lanadi. Students ↔ Profiles
• Birga-ko‘p A jadvalidagi bitta qator B jadvalidagi bir nechta qatorga bog‘lanadi. Customers → Orders
• Ko‘pga-ko‘p A va B jadval qatorlari o‘rta jadval orqali bog‘lanadi.Students ↔ Course

Bu munosabatlar ma'lumotlarni samarali saqlash va ularni oson boshqarishga yordam beradi.